Aπό χθες φυτεύω φοίνικες

Μια επαγγελματική υποχρέωση μ'έφερε σήμερα στο κέντρο της Αθήνας και ξεκλέβοντας λίγο χρόνο βρήκα την ευκαιρία να περπατήσω για λίγο στον Εθνικό μας Κήπο.Οι τεράστιοι φοίνικες στην είσοδό του μου θύμησαν ένα άρθρο που είχα ανακαλύψει πρόσφατα στην "Καθημερινή", που δείχνει πως η βασίλισσα Αμαλία σε κάτι τελικά φάνηκε χρήσιμη στην Ελλάδα
Είναι της φιλολόγου Bάνας Mπουσέ κι αναφέρεται σε μια σειρά 586 επιστολών της βασίλισσας Αμαλίας προς τον πατέρα της Παύλο Φρειδερίκο Aύγουστο, Μέγα Δούκα του Ολδενβούργου, οι οποίες φυλάσσονται στο αρχείο της πόλης του Ολδενβούργου και εκτείνονται σε τρεις περίπου χιλιάδες χειρόγραφες σελίδες .Οι επιστολές αυτές αποτελούν μια πολύτιμη πηγή για την ελληνική εσωτερική και εξωτερική πολιτική, αλλά και για πολλές άλλες πτυχές της ζωής στην Ελλάδα των πρώτων χρόνων του ελληνικού κράτους. Oπως είναι φυσικό δεν λείπουν και οι πληροφορίες, οι σχετικές με τη δημιουργία και την πρόοδο του Εθνικού Κήπου.Στην οικογένεια της Αμαλίας η δημιουργία και η συντήρηση πάρκων και κήπων αποτελούσε παράδοση. Δεν εκπλήσσει λοιπόν που και εκείνη θέλησε να κοσμήσει την Αθήνα με ένα μεγάλο κήπο και σαν χαρακτηριστικό δέντρο του κήπου της διάλεξε τον φοίνικα

Το αρχικό σχέδιο προέβλεπε ένα σχετικά μικρό κήπο, έκτασης 20 στρεμ., ο οποίος θα ανήκε στο παλάτι, και ένα μεγαλύτερο, που θα αποτελούσε συνέχειά του και στον οποίο θα είχαν πρόσβαση οι πολίτες. «Τώρα πρόκειται να φυτευτεί ο κήπος στο καινούργιο παλάτι», γράφει η Αμαλία στις 11 Δεκεμβρίου 1838, «θα γίνει πολύ μικρός, αλλά δίπλα του θα γίνει ένας μεγάλος δημόσιος κήπος». Ωστόσο, το αρχικό αυτό σχέδιο γρήγορα εγκαταλείφτηκε και δημιουργήθηκε ένας μεγάλος κήπος, του οποίου η έκταση τελικά έφτασε τα 155 στρέμ.3 και ο οποίος ανήκε στο παλάτι. Ως δημόσιος κήπος φυτεύτηκε, μετά το 1846, ο χώρος της Πλατείας Συντάγματος. Φαίνεται όμως ότι, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, επιτρεπόταν στους πολίτες να τον επισκεφτούν. Σύμφωνα με μια μαρτυρία του 1851 επιτρεπόταν στο κοινό η είσοδος στον κήπο τις ώρες κατά τις οποίες δεν βρισκόταν εκεί η Βασίλισσα Αμαλία, αν και οι επισκέπτες είχαν να αντιμετωπίσουν την αυθαίρετη συμπεριφορά των φρουρών. Ο σημερινός Εθνικός Κήπος, άρχισε να φυτεύεται το φθινόπωρο του 1839.Ωστόσο, η Αμαλία άρχισε να ασχολείται προσωπικά με τον κήπο μετά το 1843.Το 1845 άρχισαν να φυτεύονται και οι φοίνικες.

«Oλον αυτόν τον καιρό, αυτό που με απασχολούσε ήταν ο κήπος. Γύριζα για να βρω θέσεις για τους φοίνικες, που έφτασαν επιτέλους», διαβάζουμε σε μια επιστολή του Φεβρουαρίου 1845, «πρέπει να ληφθούν υπόψη η Ακρόπολη και οι κίονες του Ολυμπίου Διός, η θάλασσα και το παλάτι».

Οι φοίνικες μεταφέρονταν από διάφορα μέρη του ελληνικού κράτους. Μερικοί από αυτούς είχαν ύψος μεγαλύτερο των είκοσι μέτρων. Οι ρίζες τους ήταν τεράστιες. Oταν προσπαθούσαν να τους ξεριζώσουν κοβόντουσαν τα πιο χοντρά καραβόσκοινα. Στην Iο, όπου είχαν εντοπιστεί τρεις πολύ ωραίοι φοίνικες, χρειάστηκε να ανοιχτεί δρόμος μήκους δέκα περίπου χιλιομέτρων για να μεταφερθούν μέχρι την παραλία, όπου τους φόρτωσαν σε πολεμικό πλοίο. Oλη αυτή η προσπάθεια διήρκεσε τρεις μήνες.Δυσκολότατο ήταν και το εγχείρημα της μεταφοράς τους από τον Πειραιά στην Αθήνα. Η ευθύνη για τη μεταφορά τους ανετέθη στον αυλάρχη Κριεζή, τον κηπουρό Mπαρώ και τον αρχιτέκτονα Pίντελ, ο οποίος είχε επιβλέψει και τη μεταφορά του μαρμάρου για την οικοδομή των ανακτόρων και επομένως διέθετε την απαραίτητη πείρα. Χρειάστηκε ωστόσο να επιστρατεύσουν όλη τους την εφευρετικότητα, διότι μερικοί φοίνικες ήταν πολύ μεγάλοι. Eνας είχε μια τόσο τεράστια ρίζα, η διάμετρός της υπερέβαινε τα τρία μέτρα που, αφού καταστράφηκαν δύο αμάξια, κατασκευάστηκε για τη μεταφορά του ένα έλκηθρο, το οποίο μετακινούσαν τοποθετώντας από κάτω κυλίνδρους. Φόρτωσαν το φοίνικα πάνω στο έλκηθρο και επεχείρησαν να το σύρουν με δεκαοχτώ άλογα. Hταν όμως αδύνατον, και αντικατέστησαν τα άλογα με σαράντα ναύτες. Η μεταφορά από τον Πειραιά στον κήπο, αν πράγματι ολοκληρώθηκε με αυτό το μέσον, θα πρέπει να διήρκεσε μέρες, διότι σε έξι ώρες προχωρούσαν μόνο λίγο περισσότερο από ένα χιλιόμετρο.

«Από χτες φυτεύω φοίνικες», γράφει η Αμαλία, «και αυτό συνεπάγεται τόσο φόβο και μετά τόση χαρά, που με έχει καταβάλει πολύ, ιδίως επειδή ήμουν όλη την ώρα παρούσα. Χθες φυτέψαμε έναν πολύ ωραίο, με μεγαλειώδες φύλλωμα, και σήμερα έναν γίγαντα ύψους 65 ποδών [...] Αλλά πόση δουλειά και πόσος κόπος απαιτείται, για να φυτευτεί ένας τέτοιος φοίνικας! Κατασκευάζεται ένα είδος τρίποδα και μετά με ένα πλήθος σχοινιά και βαρούλκα, ενώ τον τραβούν σαράντα άνθρωποι, και ενώ σείεται και τρέμει, σηκώνεται όρθιος».
Στις 24 Μαρτίου 1846 η βασίλισσα Αμαλία ανακοίνωσε στον πατέρα της: «Τον τελευταίο φοίνικα τον φυτέψαμε χθες. Το παλάτι άλλαξε τελείως, τόσο πολύ ομόρφυνε. Eνας φοίνικας που στέκεται μοναχός του έχει μια πραγματικά σπάνια ομορφιά.

Στα Γενικά Αρχεία του Κράτους σώζεται πάντως εντολή του Oθωνα, η οποία φέρει την ημερομηνία 6 Απριλίου 1846 και με την οποία χορηγείται έκτακτη πίστωση 5.236,50 δρχ. για τη μεταφορά και μεταφύτευση τριών φοινίκων από την Iο «και ετέρου εκ του κήπου του κ. Καλλιγά»Από παντού αγόραζε η Αμαλία φυτά για τον κήπο. Και ύστερα από ένα διάστημα η φήμη του κήπου είχε απλωθεί τόσο, ώστε της έστελναν φυτά από διάφορα μέρη της υφηλίου. «Σαράντα μικροί φοίνικες από το Sennar [του Σουδάν] φυτεύτηκαν σε φυτώριο και προορίζονται για τους αιώνες που θα έρθουν», γράφει τον Απρίλιο του 1846. Και σε μία άλλη επιστολή του Νοεμβρίου 1851: «Σήμερα θα ανοίξουν στον κήπο τα κιβώτια με τους ωραιότατους, κάθε λογής σπόρους, που έλαβα από την αυτοκράτειρα της Βραζιλίας. Τα αειθαλή μόνο δέντρα είναι εβδομήντα πέντε. Περιέχουν επίσης φοίνικες, φτέρες, ορχιδέες».«Με τον καιρό θα φέρω φοίνικες από την Αίγυπτο», γράφει στον πατέρα της τον Νοέμβριο του 1845. «O Oθων με ρώτησε αν δεν είναι υπερβολικά κοντινό και εύκολο πράγμα αυτό με την Αίγυπτο, αν δεν θα προτιμούσα να ψάξω για φοίνικες στα Ιμαλάια. Eτσι με κοροϊδεύουν». Περήφανη για τους φοίνικες της, συμπλήρωνε: «Eλπίζω ότι κάποτε θα μου δώσει η ιστορία τον τίτλο της βασίλισσας των φοινίκων».

Το καλοκαίρι του 1851 ο κήπος είχε ολοκληρωθεί και τα διάφορα δέντρα και φυτά είχαν μεγαλώσει τόσο, ώστε να προκαλούν το θαυμασμό των επισκεπτών και τη δίκαιη περηφάνια της βασίλισσας Αμαλίας. «Ο κήπος μου είναι πραγματικά έκτακτος», γράφει τον Ιούνιο του 1851, «ιβίσκοι ύψους δέκα, δώδεκα ποδών φτάνουν μέχρι τα χαμηλότερα κλαδιά των δέντρων, και γίνονται ένα με αυτά κρύβοντας τους κορμούς. Απλώνονται και ενώνονται πάνω από τα μονοπάτια. Είναι ήδη τόσο πυκνοί, που χθες κρύφτηκα στον κήπο, έφιππη και για πολλή ώρα, και οι άλλοι δεν μπορούσαν να με βρουν».
Eνα χρόνο αργότερα όμως, τον Οκτώβριο του 1852, μια φοβερή κακοκαιρία επέφερε μεγάλες καταστροφές σε ολόκληρη την Αθήνα, συμπεριλαμβανομένου και του κήπου, καθώς και σε πολλά άλλα μέρη του ελληνικού βασιλείου. «Την 14η - 26η του μήνα» γράφει η Αμαλία «είχαμε εδώ μια φριχτή θύελλα, που όμοιά της δεν είχε σημειωθεί ποτέ. Ευτυχώς γνωρίζουμε ότι εμαίνετο μόνον στις ανατολικές ακτές της Ελλάδας. Στον κήπο μου, καθώς και σε όλη τη γύρω περιοχή, ξερίζωσε όλα τα μεγάλα δέντρα. Eριξε την κιονοστοιχία που είναι στον κήπο. Oσα μικρά δέντρα δεν ξεριζώθηκαν έχουν καμφθεί, ούτε ένα δεν είναι ίσιο.». Και πιο κάτω: «Η όψη του κήπου μου ήταν αξιοθρήνητη. Oλες αυτές τις μέρες είχα εκτός από τους πενήντα εργάτες και είκοσι ναύτες οι οποίοι με βαρούλκα κ.λπ.,κ.λπ. φύτευαν πάλι τα δέντρα, τα σήκωναν όρθια κ.λπ., κ.λπ.».

Ωστόσο, την εποχή αυτή η δημιουργία του Εθνικού Kήπου έχει οπωσδήποτε ολοκληρωθεί.
Οι επιστολές της βασίλισσας Αμαλίας προς τον πατέρα της σταματούν αιφνίδια στις αρχές του 1853 με τον θάνατο του Μεγάλου Δούκα του Ολδενβούργου. Μαζί τους και οι πολύτιμες πληροφορίες που μας προσφέρουν για τη δημιουργία και την πρόοδο του Εθνικού Κήπου.

Αυτά αλλά και πολλά άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία μπορείτε να βρείτε εδώ